Zonguldak’ın Suçu Ne?

3 Nisan Cuma akşamı Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın açıklaması ile 30 büyükşehir ile beraber Zonguldak da araç giriş çıkışına kapatıldı. Zonguldak büyük bir şehir değil. Ancak korona vaka sayısında önde gelen kentlerden. 100 bin kişiye düşen korona vakası sayısında ise Isparta, İstanbul, Konya, İzmir gibi yoğun kentlerin hemen gerisinde, ilk on kent arasında diyebiliriz. Ama tabi ki bu yasağın nedeni yoğunluk olmasa gerek. Çünkü Bayburt büyükşehir değil ama daha kötü bir vaka yoğunluğu ile bu listede yok. Çünkü Zonguldak  havası kirli, solunum yolları hastalığı sorunu olan  bir kent.

Kentte iki termik santral var. Birincisi Türkiye’de çıkartılan taşkömürü ile çalışması için kurulmuş Çatalağzı Termik Santrali, ÇATES. 150 MW güce sahip iki ünitesi olan ÇATES 2014 yılında hükümete yakınlığı ile bilinen bir şirkete satıldı. ÇATES 2018 yılında 675 milyon ton kömür yaktı ve ortalığa 232 bin ton külü saldı.

Diğer termik santrali ise Zetes. Aslında Zaten 1, Zetes 2, Zetes 3. Üç değil, bir santral. Bunun hikayesini bilmeyenler durumu anlamazlar. Aslında çok karmaşık bir oyundur. Bir santral yaparsınız. O tamam olunca ikincisini yaparsınız ve ilkinin devamı dersiniz. İkincisi bitince lisans değişikliği yaparak birleştireceksiniz. Sonra üçüncüsü. Böyle devam edeceksiniz. Zetes 2004’de yaptığı başvuru ile  160 MW’lık ZETES 1’i açtı. Sonra kapasite arttırmış gibi 1230 MW’lık ZETES 2’yi açtı. Sonra bunları birleştirdi. Oldu mu 160 MW’lık santtal 1390 MW. Ardından 1400 MW’lık ZETES 3 yapıldı. O da birleşince ZETES artık 2790 MW’lık bir santral oldu. Bu santrallerin 2018’de havaya yaydığı kül ise 44 bin ton.

Tabi unutmadan, ZETES 4 de yolda, herşey yolunda giderse ve izin verilirsen 700 MW’lık bir santral daha yapılabilir.

İşte bu yüzden termik santralleri sayı ile saymayız. Kurulu güç ile dikkate alırız. Zonguldak şu an çalışan 2950 MW kurulu güç ile  çalışan kömür santralleri ile Türkiye’nin en kirli bir kaç yerinden biri. Hatta daha net konuşalım, Çatalağzı Türkiye’de Elbistan, Aliağa, Dilovası ve Çanakkale Karabiga-Bekirli bölgesi ile beraber ülkenin havasını en çok kirleten bölgeleri arasında.

Zonguldak Kömür Girişine Açık

Çatalağzı ilçesinin nüfusu 9 bin civarı. Ama Türkiye’de kişi başına en fazla kömür ithal edilen ve yakılan ilçesi. ÇATES ve ZETES için 2018 yılında 11 Milyon tondan fazla kömür ithal edilmiş ve burada yakılmış. Yani kişi başına 1250 ton kömür yakılmış. Ortaya çıkan 277 bin ton uçucu kömür ise bütün Zonguldak’a yayılmış.  İşte bu yüzden solunum yolları hastalıklarının çok tehlikeli sınırlarda olduğu bir yer Çatalağzı ve bir kent Zonguldak.

Ama Nisan ayında Çatalağzı limanına yanaşacak gemiler  1 milyon tona yakın kömürü boşaltacak. Onlara kimse dokunmayacak. Ama siz  Zonguldak’tan çıkamayacaksınız. Ya da korona hastalığından yaşamınızı kaybederseniz çıkabileceksiniz.

Korona’dan 9 Can Kaybı

Nitekim Erdoğan’ın açıklama yaptığı gün Zonguldak’ta son 12 saatte 4 kişi korona yüzünden yaşamını kaybettiği haberleri[i] kentte gündem oldu. Önceki günlerde aynı nedenle beş kişinin daha yaşamı yitirdiği biliniyor. Son veriler Zonguldak’ta 112 korona vakası olduğunu söylüyor. Zonguldak küçük bir kent. Ama 11 milyon ton kömürün yakıldığı, 277 bin ton külün bütün bölgeye yayıldığı bir durumda insanın ciğerlerinin iyi olmasını kimse beklemiyor. Ama bu durum korona virüsünün hızla yayılabileceği bir ortam yaratıyor.

Çevre İl Müdürlüğü 2018 yılı raporunda “İlimizde kirletici vasfı yüksek olan ve Çevre İzin ve Lisans Yönetmeliği Ek-1 listesinde yer alan tesislerinden bazıları: Eren Enerji Elektrik Üretim A.Ş. ‘ne ait 3 adet termik santral, Çatalağzı Elektrik Üretim A.Ş.’ne ait Çatalağzı Termik Santrali, Türkiye Taş Kömürü Üretimi Tesisleri, Ereğli ve Demir Çelik Fabrikası, Oyka Kağıt Fabrikası, Lafarge Ereğli Çimento Fabrikası ve Bolu Çimento Ereğli Fabrikasıdır.” diyor. Yani kentte kirletici bir değil, çok. Kömür santralleri, çimento fabrikaları ve demir-çelik fabrikaları çalışıyorken kentin sağlıklı olması, hastalığın yayılmaması imkansız.

KES’ler Kapatılsın

Erdoğan’ın kararı salgını önlemeden çok kenti izole etme anlamına geliyor. Eğer kentte 11 milyon ton kömür yakan 2 kömürlü elektrik santrali (KES) , demir-çelik ve çimento fabrikası kapatılırsa hava temizlenecek, insanlar daha hızlı iyileşebilecek. Ancak açıklanan kararda kente kömür ve kül giriş çıkışına yasak getirilmiyor.

Zonguldak’ın tek suçu Türkiye’nin en kirli kömür, demircilik ve çimento tesislerine sahip olması.  O tesislerinden en büyüğü her yıl Rusya’dan 10 milyon tondan fazla kömürü alıp yakıyor. Her yıl yakılan 11 milyon tondan fazla kömür ile 300 bin tona yakın uçucu kömür ile kentin havası çok kirli. Ancak Erdoğan Rusya’dan kömür getiren gemilere kısıt getirmedi. O kömürleri yakmaya da kısıt getirmedi. Sadece o tesislerden dolayı solunum yolu hastalığı riskine maruz Zonguldaklılara şehir dışına çıkmama yasağı getirdi.

Zonguldak büyükşehir değil ama kömürün büyükşehri. Zonguldak’ın suçu da bu.

[i] https://www.imzagazetesi.com.tr/haber-son-dakika-zonguldak-ta-korona-virusten-4-kisi-daha-oldu-6664.html